DE WETENSCHAP
Waterkwaliteit in Vlaanderen
De waterkwaliteit in Vlaanderen wordt beïnvloed door diverse bronnen van vervuiling, waaronder landbouw, industrie en huishoudelijk afvalwater. Hoewel er in de loop der jaren verbeteringen zijn gerealiseerd, voldoen veel Vlaamse waterlopen nog niet aan de Europese normen voor oppervlaktewater.
Deze normen omvatten chemische, biologische en fysische aspecten. Veel waterlopen scoren positief op één of meerdere van deze criteria, maar slechts één van onze 194 waterlopen voldoet aan alle Europese eisen. Dit benadrukt de noodzaak van verdere inspanningen om de waterkwaliteit in Vlaanderen te verbeteren.
​​​
Wat is E. coli?
​
Het burgerwetenschapsonderzoek Watermonsters meet de aanwezigheid van E. colibacteriën in Vlaamse en Brusselse waterlopen om de waterkwaliteit in kaart te brengen. Maar waarom is juist E. coli gekozen als indicator?​
​
E. coli is een bacterie die wijst op de aanwezigheid van ongezuiverd rioolwater of huishoudelijk afvalwater in onze waterlopen. Hoge concentraties E. coli gaan vaak gepaard met andere verontreinigende stoffen zoals zeepresten, medicijnresten en detergenten.
Hoewel E. coli niet rechtstreeks gerelateerd is aan de Europese waterkwaliteitsnormen, is het een nuttige indicator. Het meten van E. coli is relatief eenvoudig en goedkoop, terwijl het ons veel informatie geeft over de algemene waterkwaliteit. Het meten van alle individuele verontreinigende stoffen zou veel complexer en duurder zijn.
Huishoudelijk afvalwater
Een belangrijke bron van waterverontreiniging is huishoudelijk afvalwater. In Vlaanderen zijn naar schatting nog steeds 13% of zo’n 300.000 woningen niet aangesloten op een rioleringsnetwerk. De ambitie is om nog 10% extra aan te sluiten op het rioleringsnetwerk. Voor de overige 3% wordt naar de individuele burger gekeken om dit zelf te zuiveren met een individuele behandelingsinstallatie (IBA). In de praktijk zien we dat slechts 1 op 3 van deze woningen daadwerkelijk een IBA heeft, 2 op 3 loost het afvalwater rechtstreeks in beken en grachten.
Zelfs waar riolering aanwezig is, kunnen overstorten bij hevige regenval leiden tot lozingen van ongezuiverd afvalwater. Overstorten zijn een noodsysteem dat vooral aanwezig is bij een gemengd rioleringsstelsel. In een gemengd rioleringsstelsel komt het relatief zuiver regenwater samen met huishoudelijk afvalwater. In Vlaanderen zijn de meeste rioleringen (ca. 90%) gemengde rioleringen. Dit betekent dat afvalwater en regenwater via dezelfde buizen wordt getransporteerd. Op momenten van een hevige regenbui krijgen de rioleringsbuizen al dit (vuile) water niet meer geslikt. Om ervoor te zorgen dat het vuile water niet op onze straten blijft staan of in onze wc’s naar boven komt, zijn er noodoverlaten voorzien in het rioleringssysteem. Het ongezuiverde water stroomt dan in een gracht, beek, rivier of kanaal.
Daarnaast zijn er de gescheiden rioleringen, waarbij afvalwater en regenwater in afzonderlijke buizen wordt afgevoerd. Het afvalwater wordt enerzijds naar een rioolwaterzuiveringsstation (RWZI) van Aquafin gebracht om het daar te zuiveren. Het gezuiverd afvalwater wordt daarna geloosd in de waterloop. Het regenwater wordt anderzijds afgevoerd naar een dichtbijgelegen gracht, beek, rivier of kanaal. In Vlaanderen zijn er ca. 10% gescheiden rioleringen
Ten slotte verwachten we ook bij een gescheiden rioleringsstelsel dat er nog een klein percentage (tot 5%) van de huishoudens verkeerd is aangesloten waardoor ook hier weer ongezuiverd rioleringswater geloosd wordt.
​
Ondanks inspanningen om de riolering te verbeteren, blijft huishoudelijk afvalwater een belangrijke bron van watervervuiling. Zowel de aanleg van IBA's als het verminderen van overstorten bij regenval zijn cruciaal om de waterkwaliteit te verbeteren.
individuele behandelingsinstallatie (IBA)
overstortwerking
gescheiden stelsel
Effecten voor mensen
Watervervuiling heeft diverse gevolgen voor mens en dier. Een belangrijke zorg is fecale besmetting van oppervlaktewater, wat kan leiden tot de verspreiding van ziekteverwekkers. Dit vormt een risico voor mensen die recreëren in of op het water, vissers en de drinkwatervoorziening.
Effecten voor dieren en planten
Watervervuiling heeft ook negatieve effecten op dieren en planten.
De aanwezigheid van fecaliën in het water leidt tot een toename van algen. Een overmatige algengroei veroorzaakt zuurstoftekort en verstoort het ecologisch evenwicht in de waterlopen. Dit heeft ernstige gevolgen voor dieren die afhankelijk zijn van schoon water, zoals vissen, amfibieën, insecten en watervogels.
Wat is burgerwetenschap?
Watermonsters is een burgerwetenschapsproject. Dit wil zeggen dat iedereen mee in de rol van onderzoeker kruipt en mee de waterkwaliteit in Vlaanderen en Brussel in kaart brengt. Het onderzoek kan thuis uitgevoerd worden. Aan de hand van een simpele meettest die de burgerwetenschappers thuis ontvangen, wordt op een laagdrempelige manier data verzameld. Deze data, de meetresultaten, zullen vervolgens geïnterpreteerd en gevisualiseerd worden door onze academische partners van de KU Leuven.
​
Burgerwetenschappers zijn onmisbaar voor dit project. Jij kan meehelpen om de waterkwaliteit in kaart te brengen.
Bij je inschrijving selecteer je de beek, gracht, rivier of kanaal die je wilt onderzoeken. Enkele weken later ontvang je een pakket met alle benodigdheden voor het onderzoek. Tussen 26 april en 4 mei neem je een watermonster op de door jou gekozen locatie. Thuis doe je een eenvoudige test: je brengt enkele druppels van het watermonster aan op een petrischaaltje. Na 48 uur tel je de E. coli kolonies die zichtbaar zijn geworden in het petrischaaltje. Je vult je resultaten online in via ons invulformulier.
​
Door deel te nemen aan dit onderzoek lever je een waardevolle bijdrage aan het in kaart brengen van de waterkwaliteit in Vlaanderen en Brussel.
De rol van KU Leuven
Binnen dit onderzoek speelt KU Leuven een belangrijke rol als wetenschappelijke partner. Prof. Patrick Willems en andere experts van de universiteit ondersteunen het project met methodologie, dataverwerking en interpretatie van de meetresultaten. Daarnaast zorgen ze ervoor dat de verzamelde data op een correcte manier wordt geanalyseerd en vergeleken met bestaande milieunormen. Dankzij deze academische samenwerking krijgt het burgerwetenschapsonderzoek een stevige wetenschappelijke basis en kunnen de resultaten worden gebruikt om beleidsaanbevelingen te formuleren.
Watermonster in anderhalve minuut uitgelegd?
Bekijk hier de video.
Meer lezen over het onderzoek en over de waterkwaliteit in ons land?
Lees mee met De Standaard x Watermonsters
